Σπήλαιο Απήδημα

Το σπήλαιο Απήδημα πρόκειται για σύμπλεγμα σπηλαίων που βρίσκονται στην απότομη δυτική ακτογραμμή της Μάνης, ανάμεσα στους κόλπους Διρού και Λιμενίου, κοντά στην Αρεόπολη. Η είσοδος των σπηλαίων βρίσκεται σήμερα 4 με 19 μέτρα πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Ανασκαφές στο σπήλαιο έχουν αποδώσει σημαντικότατα αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά ευρήματα, όπως δύο κρανία ηλικίας τουλάχιστον 160.000 ετών. Το ένα κρανίο ηλικίας πάνω από 210.000 ετών φέρει χαρακτηριστικά που προέρχονται από τον σύγχρονο άνθρωπο και, αν η ταυτοποίηση και χρονολόγηση είναι σωστή, αποτελεί το παλαιότερο γνωστό δείγμα Homo sapiens που έχει βρεθεί εκτός Αφρικής. Για τα ευρήματα από το Απήδημα προτάθηκε από τους ανασκαφείς τους προσωρινά ο όρος Homo (sapiens) taenarius, δηλαδή Ταινάριος άνθρωπος. Oι χρονολογήσεις που δίνονται για τα ανθρωπολογικά αυτά ευρήματα, μέχρι την ολοκλήρωση του εργαστηριακού καθαρισμού και την απόλυτη χρονολόγησή τους με φυσικές μεθόδους, δεν θα πρέπει να θεωρούνται οριστικές.

Λόγω της αρχαιότητάς τους κατέχουν ιδιαίτερη θέση στην μελέτη της εξέλιξης των παλαιολιθικών πληθυσμών της νότιας Ελλάδας. Σε άλλο σπήλαιο του συμπλέγματος βρέθηκε ταφή γυναίκας του τύπου Homo sapiens της Ανώτερης Παλαιολιθικής (38-10 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα). Εκτός των ανθρωπολογικών καταλοίπων, τα παραπάνω σπήλαια απέδωσαν επιπλέον αρχαιολογικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων λίθινα εργαλεία, απολιθωμένα οστά ζώων και κοχύλια.

Τα σπήλαια αυτής της θέσης, όπως και πολλά άλλα σε όλη την ακτογραμμή της Μάνης, κατοικήθηκαν κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής περιόδου, και ειδικότερα σε περιόδους κατά τις οποίες η κάθοδος της θαλάσσιας στάθμης επέτρεπε την κυκλοφορία των ανθρώπων μπροστά από αυτά και καθιστούσε εύκολη την πρόσβαση. Η σταδιακή άνοδος της θαλάσσιας στάθμης μετά το τέλος της τελευταίας Παγετώδους περιόδου (10 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα) κάλυψε τον ζωτικό χώρο μπροστά από τα σπήλαια και απέκοψε την πρόσβασή τους, με αποτέλεσμα να μην ξαναχρησιμοποιηθούν από τον άνθρωπο.