Το κάστρο της Αρχαίας Σαμίας

Το περίφημο κάστρο της Αρχαίας Σαμίας βρίσκεται νοτιοδυτικά του όρους Λαπίθα, μεταξύ του Κάτω Σαμικού και των Ιαματικών Λουτρών του Καϊάφα. Η θέση της ήταν εξαιρετικής σημασίας καθώς ελέγχει το οδικό πέρασμα από τη ΒΔ. Πελοπόννησο στη Νοτιοδυτική και για αυτό μεταγενέστερα ονομάστηκε από τους ντόπιους «Κλειδί».

Ένα πελώριο κάστρο, με γερές οχυρώσεις, με καστρόπορτες, στο οποίο όμως για να φτάσει κάποιος πρέπει να διαβεί ένα ανηφορικό μονοπάτι με χαμηλή βλάστηση. Η θέα από τα εντυπωσιακά τείχη είναι μοναδική, αφού όλος ο Κυπαρισσιακός κόλπος απλώνεται μπροστά και το ανθρώπινο μάτι φτάνει ως και το Κατάκολο.

Η παράδοση λέει ότι χτίστηκε στα προομηρικά χρόνια από τον Νηλέα τον πατέρα του βασιλιά της Πύλου, Νέστορα. Στην εύφορη γη γύρω από το κάστρο αναπτύχθηκε μια νέα πολιτεία η Σάμος ή Σαμία της οποίας προστάτης ήταν ο θεός Ποσειδώνας. Η Σαμία καταστράφηκε πιθανότατα τον 5ο αιώνα μ.Χ. από φοβερούς σεισμούς που επέφεραν τεράστιες γεωλογικές μεταβολές στην περιοχή. Οι κάτοικοί της λάτρευαν τον Ποσειδώνα. Στη Νότια πλευρά του Σαμικού υπήρχε η αποκαλούμενη σπηλιά των Ανιγρίδων Νυμφών που ανέβλυζε ιαματικό νερό για τη θεραπεία δερματοπαθειών.

Στην περιοχή υπάρχουν ερείπια της αρχαίας πόλης Σαμίας, την οποία ο Παυσανίας ταυτίζει με την ομηρική Ακρόπολη Αρήνη. Σώζεται οχυρωματικό τείχος, που χρονολογείται στους μακεδονικούς χρόνους. Στον χώρο σώζονται αναλειμματικοί τοίχοι. Στη θέση «Κλειδί» αποκαλύφθηκαν λείψανα κυκλώπειου τείχους, νεκροταφείο και θολωτός τάφος. Ο όρος κυκλώπεια δόθηκε, επειδή, λόγω του όγκου τους, οι αρχαίοι πίστευαν ότι μόνο Κύκλωπες μπορούσαν να τα κατασκευάσουν.