Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού
Στην ευρύτερη περιοχή του ιστορικού Άστρους Κυνουρίας (τόπος σύγκλησης της Β’ Εθνοσυνέλευσης, 1823), κοντά σε ένα από τα σπουδαιότερα μοναστικά κέντρα ολόκληρης της Αρκαδίας, τη μονή Λουκούς, βρίσκεται ένα ιδιαίτερα αξιόλογο μνημειακό συγκρότημα της αρχαιότητας, η έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού.
Ο Ηρώδης Αττικός ήταν φιλόσοφος, πολιτικός και λάτρης των έργων τέχνης και επέκτεινε τη βίλα του πατέρα του στην Εύα, με υδραγωγεία, λουτρά, αγάλματα. Η βίλα αποτελεί ύψιστο μνημείο της ηρωολατρείας των Αθηναίων ενώ βρίσκεται σε ένα ωραίο τοπίο, που διέθετε ευφορία εδάφους, είχε πολλά θηράματα και αποτέλεσε μουσείο της αρχαίας τέχνης. Η βίλα, δείγμα ξεχωριστής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας, διαθέτει μεταξύ άλλων αίθριο, τεχνητή τάφρο- ποταμό, τρεις στοές, ψηφιδωτά δάπεδα, λουτρικό συγκρότημα και κίονες.
Η έπαυλη του Ηρώδη Αττικού ήταν μία τεράστια έκταση 20.000 τ.μ., η μεγαλύτερη έπαυλη στον ελλαδικό χώρο, χτισμένη κατά τα πρότυπα της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Περιλάμβανε μέγαρο, ένα αίθριο με στοές, λουτρικό συγκρότημα και ιερό. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως πράγματι επιβεβαιώνουν την παράδοση που ήθελε την έπαυλη αυτή ένα πραγματικό μουσείο. Πλήθος γλυπτών, επιγραφών και αρχιτεκτονικών μελών έχουν έλθει στο φως, τα εντυπωσιακότερα όλων, όμως, είναι τα ψηφιδωτά δάπεδα, που βρίσκονται διάσπαρτα σε διάφορους χώρους της έπαυλης, με διακόσμηση, παραστάσεις και χρώματα που μαρτυρούν υψηλή τέχνη. Σήμερα έχει αποκαλυφθεί ένα αρκετά μεγάλο μέρος των ψηφιδωτών αυτών, ενδέχεται όμως μελλοντικές ανασκαφές να αποκαλύψουν ακόμη περισσότερα.
Η αρχαιολογική έρευνα κατέδειξε ότι ο Ηρώδης, για να τιμήσει προσφιλή του πρόσωπα που είχαν πεθάνει, μετέτρεψε το νυμφαίο του κήπου σε μαυσωλείο-χώρο μνήμης, αντικαθιστώντας τα περίφημα γλυπτά (κατά πάσαν πιθανότητα, έργα του Καλλιμάχου) με σαρκοφάγους-κλίνες και μεταφέροντας εδώ τις στήλες με τα ονόματα των Μαραθωνομάχων από την ιδιαίτερη πατρίδα του.
Η έπαυλη αυτή δυστυχώς υπέστη επανειλημμένες καταστροφές ανά τους αιώνες, είτε εξαιτίας φυσικών παραγόντων, είτε λόγω επιδρομών και βαρβαρικών επιθέσεων είτε λόγω της ανθρώπινης αδιαφορίας. Η περίοδος των συστηματικών ανασκαφών ευτυχώς έδωσε τέλος στις ασύδοτες ενέργειες που λάμβαναν χώρα στην περιοχή. Τώρα μένει να αποκαλύψει η έπαυλη τον άγνωστο πλούτο που βρίσκεται κρυμμένος στα έγκατα της γης.